Piše: Božidar Proročić, književnik i publicista
Pisati o profesoru, intelektualcu, književniku i borcu Harunu Hadžiću kroz prizmu njegove lične borbe ali i žrtve koju je dao u borbi za očuvanje identiteta, kulture i jezika Bošnjaka predstavlja posebnu obavezu ali i čast. Sve decenije njegovih borbi i intelektualnih pregnuća na prostoru Sandžaka svrstavaju ga u jednu od najznačajnih ličnosti savremene istorije. Od progona, stradanja, zindana, montiranih političkih i sudskih procesa do takozvanih rehabilitacija pod plaštom mnogih teških noći koje su ostavile trajne ožiljke na njega. Hvaljen i osporavan neumorni intelektualac koji je sve svoje bitke vodio samo snagom činjenica koje su bile jedini argument i mač u njegovim rukama. Pripada onim rijetkima koji su hrabro ustali protiv bunta, neprave i progona svih Bošnjaka. Dok razmišljam o Harunu Hadžiću o njegovom doprinosu i decenijama borbe ali i o zaboravu našeg društva koje mu nikada nije odalo počast koju zaista zaslužuje uz njega bi najbolje išao citat velikana Meše Selimovića koji je jednom lijepo zaspisao u romanu Derviš i smrt: “Opet sam sam. Možda je i najbolje tako, ne očekuješ pomoć i ne bojiš se izdaje. Sam. Učinit ću sve što mogu, ne uzdajući se u podršku koje nema, i onda je moje sve što postignem, i zlo i dobro.”
ULAZAK U SVIJET POLITIKE I FORMIRANJE SDA-CRNE GORE
Početak devedestih donijeće zlokobne podjele, mržnju, razaranja, rat i genocid koji će se desiti u Bosni i ostaviti trajne posljedice na Bošnjake na prostoru Zapadnog Balkana, krv, stradanja, žrtve i suze. U toj politici srpskih nacionalističko-šovinističkih elemanata i njihovih sluga Crnoj Gori, Harun Hadžić se odlučuje da sačuva jedinstvo Bošnjaka na prostorima Sandžaka i šire. Uvidjevši opasnost po Bošnjake ali i druge muslimane na području Sandžaka, Harun Hadžić 7. septembra 1990. godine, pokrenuo je osnivačku skupštinu Stranke demokratske akcije Crne Gore u Rožajama. Taj datum biće ispisan zlatnim slovima jer je osnivanjem SDA pokrenut sveopšti nacionalni, kulturološki, identitetski procesi u očuvanju Bošnjaka. Naredne godine donijeće brojne bolne i krvave stranice istorije u kojima će mnogi Bošnjaci postradati na sada već bivnšim EX-YU prostorima. Osnivanjem SDA, Crne Gore Bošnjaci će po prvi put postati značajan i dragocjen politički konstituent u parlamentu Crne Gore. Na prvim višestranačkim izborima u Crnoj Gori, koji su održani krajem 1990. godine, SDA je nastupila u okviru koalicije manjinskih stranaka koja je osvojila ukupno 30,760 glasova (10.47%), odnosno 12 poslaničkih mandata, od čega je SDA prema koalicionm sporazumu dobila 9 mandata. To je ujedno bio i najbolji razultat ove stranke. U parlament Crne Gore, tada, na prvim višestranačkim izborima, izabrali su 9 svojih narodnih poslanika: Haruna Hadžića, Rasima Šahmana, Avda Fetahovića, Ćazima Lukača, dr-a Sefera Međedovića, Rifata Veskovića, Rasima Gorčevića, Zaima Čindraka, Ahmeta Karahmetovića. Pored toga u lokaklnim opštinama na sjeveru Crne Gore u Rožajama, Plavu, Bijelom Polju, Pljevljima, Beranama postali su relevantni i ozbiljni činioci vlasti. Bošnjaci ali i svi drugi muslimani su kroz djelovanje SDA uspjeli da se bore i zaštite svoje vlastite intrese.
GODINE PROGONA I NEKAŽNJENIH ZLOČINA
Ratna mašinerija zla velikosrpskih nacionalista kao i politički vrh umiruće Jugoslavije ali i politički vrh Crne Gore nisu blagonaklono gledali na formiranje SDA ne samo u Bosni i Sandžaku već i u Crnoj Gori. Počele su godine progona, hapšenja, iseljavanja, stradanja, genocid, kidnapovanja, montiranih sudskih procesa prema svim istaknutim bošnjačkim intelektualcima koji su činili SDA, Crne Gore. Cilj je bio samo jedan slomiti Haruna Hadžića ali i sve druge intelektulalce koji su se borili za narodno-bošnjačko jedinstvo integritet i identitet. Politički vrh Crne Gore nije prezao od bilo koga vida represije nad Bošnjacima važno je bilo pokazati ,,snagu države” lojalnost ,,bratskoj Srbiji” u lovu na bošnjačke intelektualce u kodnoj operaciji sramnog imena ,,LIM.” U jeku agresije i genocida na Republiku Bosnu i Hercegovinu 25. januara 1994. godine, masovnim hapšenjem članova i simpatizera Stranke demokratske akcije (SDA) u spektakularnoj policijskoj akciji. Savezna Republika Jugoslavija (SRJ), prema istraživanjima eksperata za ratne zločine, započinje genocid nad Bošnjacima Sandžaka. Crnogorska policija, u akciji, krajem januara i početkom februara 1994. godine uhapsila je kompletno rukovodstvo Stranke demokratske akcije za Crnu Goru i više njenih članova. Hapšenje su objavili pripadnici Specijalne jedinice MUP-a Crne Gore, pod komandom Vasa Baošića. Služba državne bezbjednosti Crne Gore saopštila je ,,da su optuženi htjeli putem oružane sile da naprave Nezavisnu državu Sandžak”. U policijskom saopštenju od 31. januara 1994. godine, navedeno je i ovo: ,,SDB Crne Gore, u neposrednoj saradnji sa resorom Državne bezbjednosti Srbije, otkrio je da su ti ljudi, inače članovi Stranke demokratske akcije, organizovali vojne i paravojne oružane formacije kako bi stvorili preduslove za teritorijalno otcjepljenje, nasilnim putem i upotrebom oružane sile, dijela teritorije Crne Gore”.
Nastaje vrijeme progona, hapšenja i stradanja za sve članove SDA, Crne Gore. Tadašnji Viši tužilac Milan Radović pred Višim sudom u Bijelom Polju 27. jula 1994. godine podigao optužnicu protiv Rasima Šahmana, Erdžana Fetahovića, Omera Omerovića, Mevludina Kasumovića, Rifata Veskovića, Haruna Hadžića, Hakije Muratovića, Isata Skenderovića, Umera Hadžića, Šefketa Brkovića, Avda Ciguljina, Rizaha Burnazovića, Sabaheta Spahića, Ibrahima Čikića, Esada Omerovića, Huseina Smakića, Dževada Begovića, Seada Bibuljice, Seada Pućurice, Senada Pućurice i Šefćeta Bošnjaka, stavljajući nam na teret da smo: “… od aprila 1991. godine do januara 1994. „u Rožajama, Bijelom Polju, Pljevljima i drugim mjestima uz upotrebu sile i protivustavnim putem, planirali da od dijela teritorije Savezne Republike Jugoslavije stvarimo samostalnu državu „Sandžak”, koju bi sačinjavala područja opština: Plav, Rožaje, Berane, Andrijevica, Bijelo Polje, Pljevlja, Novi Pazar, Sjenica, Tutin, Prijepolje, Nova Varoš i Priboj, pripremali izvršenje krivičnog djela, ugrožavanje teritorijalne cjeline. Svi oni su uhapšeni pod optužbom da su “planirali da sa upotrebom sile i protivustavnim putem, od dijela SR Jugoslavije stvore samostalnu državu “Sandžak”. Advokati Ranko Vukotić, Vladan Đuranović, Velija Murić i Adil Nasufović obavili su 1. marta prve razgovore sa pritvorenim. O tome su sačinili i službenu zabilješku, “Svi okrivljeni izjavili su da su do privođenja istražnom sudiji bili podvrgnuti fizičkoj i psihičkoj torturi, batinanju, elektrošokovima, prijetnjama smrću njima i njihovoj porodici, vrijeđanju na nacionalnoj osnovi, višednevnoj zabrani sna, uskraćivanju vode, teškom poniženju. Tokom odvoženja, a dijelom i tokom batinanja, na glavi im se nalazila kapuljača, a preko kapuljače, crni povez. Od strane ljekarske komisije pregledani su tek nakon 12 dana od dana lišavanja slobode”, piše na početku tog izvještaja. Harun Hadžić je zajedno sa drugim intelektualcima koji su pripadali SDA a koji su osuđeni na 87 godina zatvora, od kojih su odležali 28 godina. Poslije dvoipogodišnjeg robijanja, u decembru 2005. godine, okrivljene je abolirao tadašnji predsjednik Crne Gore Momir Bulatović. No rane nikada neće zarasti njihovi progonioci nikada nisu odgovarali za ovaj zločin pred državom i sudovima Crne Gore.
Harun Hadžić je bio i ostao luča sopstvenog bošnjačkog naroda budeći ga u najgorim i najtežim vremenima koja su nosila brojne izazove. Hadžić u svojoj knjizi ,,Sjećanje na Karamonte -pjesme iz zindana” štampanoj 2020. godine objavljuje 48 svojih pjesama, koje su većinom nastale za vrijeme njegovih zatvorskih dana 1994 i 1995. godine. Bertold Breht njemački pisac jednom je zapisao: ,,Neće se govoriti: vremena su bila mračna, nego: zašto su njihovi pjesnici ćutali. ” Harunov društveno-politički angažman, vitalnost, jaka erudicija i snaga intelekta nisu mu dozvolili nikada da poklekne pred svim onim što ga je lomilo. On je jednostavno ostao istrajan jakog i nesalomljivog duha neporaženi borac i vođa zlatne elite Bošnjaka od kojih su neki prešli na drugu obaluu vječnosti. Dok je on zajedno sa svojim preostalim saborcima ostao da svjedoči o svireposti koju su proživjeli. U tokovima istorije Bošnjaka često su se dešavali prekidi, koji su ideološki bili usmjeravani i dovodili Bošnjakku inteligenciju do zabluda i stranputica i koje su nerijetko bile tragičične i drastične. U tim savremenim tokovima često jednostrane istorije ovako značajni bošnjački intelektualci su ukazivali na te zablude, trpeći velike posljedice i lične i naučne. Ne smije se dozvoliti da se Harun Hadžić potisne ni iz savremene istorije Crne Gore ni iz aktuelnog trenutka jer on pripada eliti svoga etosa i etnosa. Jer Bošnjaci su u tim teškim vremenim zahvaljujući Harunu Hadžiću ali i drugim bošnjačkim intelektualcima ostali svoji na svome. Put Haruna Hadžića je i put žrtve koju je hrabro prihvatio vjerujući u ideale koji ga i danas prate. Harun Hadžić je intelektualac ispred svoga vremena, jedan od najuticajnih živih kritičara i mislilaca, koji je kroz svoju višedecenijsku borbu dosljedno i jasno iznosi svoje stavove pozivajući Bošnjake, na aktivno intelektualno djelovanje i suočavanje s izazovima aktuelnog trenutka nudeći hrabra i jasna rješenja na principima pravde i jednakosti, boreći se protiv svakog vida diskrimancije i rasizma prema njima. Hadžić kao intelektualac, igra značajnu ulogu u održavanju dobro razvijenih demokratskih sistema, u postkonfliktnim društvima, kakvo je i crnogorsko. On nije samo kritičar on čini i saosjećajnog pojedinca koji je prošao sva stradanja totalitarnog režima. Hadžić je nesumnjivo ličnost izuzetnog intelektualnog potencijala i naboja. Nesumnjivo da je Harun Hadžić živi primjer onoga što se i danas smatra idealom intelektualca – čovjeka čiji su govori i djela potpuno autonomni, koji se bori za ono u šta vjeruje, koji odvaja borbu za opšti od svog ličnog interesa, žrtvujući pritom sebe a negova žrtva je imala više nego visoku cijenu. Najveća pažnju sam posvetio razumijevanju njegove individualnosti rekonstrukciji njegovog idejnog, mentalnog i u najširem smislu, identitetskog sklopa i stava u onoj mjeri potrebnoj da bi se razumjela njegova kompleksna ali i snažna ličnost.
