Agresija Jermenije nad Azerbejdžanom kršenje međunarodnog prava

Piše: Božidar Proročić

Oružane snage Jermenije su, otvoreno kršeći režim prekida vatre, pokrenule još jednu agresiju protiv Azerbejdžana 27. septembra 2020. godine, intenzivnim napadima na položaje oružanih snaga Azerbejdžana na liniji fronta, kao i namjernim artiljerijskim granatiranjem naseljenih područja oblasti Terter, Agdam, Fuzuli i Džebrail. Sljedećih dana su gusto naseljena područja Šamkir, Bejlagan, Agdam, Fuzuli, Džebrail, Goranboj, Tartar, Barda, Agdžabadi i grad Gandža bili izloženi jakom granatiranju, uključujući rakete srednjeg dometa. Kao rezultat, bilo je žrtava među civilima i vojnim službenicima Azerbejdžana. Ogromna šteta je nanijeta mnogim kućama i drugoj civilnoj infrastrukturi.

Na osnovu toga objavljen je “Privremeni izvještaj komesara za ljudska prava (Ombudsmana) Republike Azerbejdžan o kršenju principa međunarodnog zakona o ljudskim pravima i međunarodnog humanitarnog prava od strane Jermenije tokom nove oružane agresije protiv Azerbejdžana u periodu od 27. septembra do 4. oktobra 2020. godine”

U izvještaju se navodi da nova agresija Jermenije prema Azerbejdžanu predstavlja još jedno očigledno kršenje fundamentalnih normi i principa međunarodnog prava, međunarodnog humanitarnog prava, uključujući Ženevsku konvenciju iz 1949. godine i njene Dopunske protokole, kao i rezolucije Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija 822, 853, 874, 884 iz 1993. godine koje zahtijevaju trenutno i bezuslovno povlačenje oružanih snaga jermenije sa okupiranih teritorija Azerbejdžan.

Od 4. oktobra ubijeno je ukupno 22 civila, uključujući djecu i starije osobe, 111 civila je ranjeno kao posljedica jakog artiljerijskog granatiranja. Više od 200 kuća i civilnih objekata, poput bolnica, škola, vrtića i groblja uništeno je kao rezultat trajne agresije. Vozila koja pripadaju civilima postala su neupotrebljiva, a uništene su brojne male i velike rogate životinje i plastovi sijena. Nanijeta je velika šteta vodi, energetici i drugoj civilnoj infrastrukturi. Oružane snage Jermenije ne štede ni kola hitne pomoći i medicinskih ustanova u očitom kršenju međunarodnog humanitarnog prava, posebno člana 35 Prve ženevske konvencije iz 1949. godine.

Posebno zabrinjavajuća je činjenica o lansiranoj teškoj artiljeriji 4. oktobra sa teritorije Jermenije koja je pogodila drugi po veličini grad Azerbejdžana, Gandžu, sa blizu 400.000 stanovništva. Kao rezultat, nanijeta je ozbiljna šteta privatnom vlasništvu i drugoj civilnoj infrastrukturi. U napadu je među civilima 32 ranjeno, a  1 poginuli. Kako bi suzbile vojnu agresiju Jermenije i obezbijedile bezbjednost civila i gusto naseljenih stambenih područja unutar međunarodno priznatih teritorija Azerbejdžana, oružane snage Azerbejdžana su pokrenule kontraofanzivne mjere.

Azerbejdžan djeluje na svom suverenom tlu u okviru prava na samoodbranu i preduzima adekvatne i proporcionalne mjere u potpunosti u skladu sa međunarodnim humanitarnim pravom kako bi spriječio neposrednu prijetnju prema svom civilnom stanovništvu i obezbijedio njihovu bezbjednost. Političko i vojno rukovodstvo Republike Azerbejdžan je u više navrata izjavljivalo od početka kontraofanzivnih operacija da će biti ciljani samo vojni objekti i da neće biti ciljani civili koji borave na okupiranim teritorijama, kao ni civilna infrastruktura na njima. Ministarstvo odbrane je 4. oktobra uputilo zvanični apel tim civilima pozivajući ih da se drže podalje od zone konflikta, posebno od vatrenih tačaka, vojnih objekata i vojne infrastrukture oružanih snaga Jermenije. Ministarstvo je dalje navelo da će biti stvoreni odgovarajući uslovi za njihovu evakuaciju iz zone konflikta i biće zaštićena sva njihova prava.

Pored toga su političke i vojne vlasti izdale nekoliko izjava da Republika Azerbejdžan nema vojni cilj na teritoriji Jermenije. Kao osnova za predstavljene podatke u izvještaju poslužile su činjenice koje je prikupilo osoblje Komesara za ljudska prava (Ombudsmana) Republike Azerbejdžan, informacije dobijene od Generalnog tužilaštva i informacije iz provjerenih medijskih publikacija.

U zaključku se navodi da je nova agresija Jermenije pokrenuta 27. septembra 2020. godine već dovela do ozbiljnog kršenja ljudskih prava:

1. Jermenija namjerno, neselektivno i sistematski koristi raketno i artiljerijsko oružje za ciljanje civilnih naselja i objekata, kao i infrastrukture od vitalnog značaja, što predstavlja grubo kršenje međunarodnog humanitarnog prava i predstavlja ratni zločin.
2. Jermenija krši pravo na život civilnog stanovništva Republike Azerbejdžan (član 2 EKLJP).
3. Namjerni napadi na civile i civilnu infrastrukturu zasnivaju se na diskriminaciji na osnovu nacionalnosti i etničke pripadnosti, što predstavlja očiglednu povredu člana 14. Evropske konvencije o ljudskim pravima. Posebno se primijećuje namjerno ciljanje IRL, njihovih kuća i druge privatne imovine. Žrtve etničkog čišćenja od 1991. do 1994. godine koje je počinila Jermenija, postaju meta Jermenije još jedan put. Ovo predstavlja ratni zločin i zločin protiv čovječnosti.
4. Tokom vojnih operacija, Jermenija intenzivno koristi oružje i metode zabranjene međunarodnim humanitarnim pravom. Medicinske ustanove i vozila su takođe njihova meta što predstavlja kršenje člana 35 Prve ženevske konvencije iz 1949.
5. Namjerni i neselektivni napadi na obrazovne ustanove predstavljaju kršenje članova 51 i 52 Dopunskog protokola I Ženevske konvencije iz 1949. godine. Ovo je takođe kršenje prava na obrazovanje školaraca koji borave u ciljanim oblastima, kako je, između ostalog, predviđeno u članu 13. Međunarodnog pakta o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima iz 1966. godine.
6. Ozbiljna šteta nanesena je privatnom vlasništvu civila. Kao rezultat toga, njihove kuće, stoka, vozila i druga privatna imovina su uništene i oštećene, što predstavlja kršenje njihovog prava na imovinu (čl. 1 Protokola 1 EKLJP).
7. Jermenija krši svoje obaveze prema međunarodnom zakonu o ljudskim pravima i humanitarnom pravu u odnosu na civile pod sopstvenom kontrolom. To uključuje, između ostalih, članove 58 (c) i 77 (c) Dopunskog protokola I Ženevskih konvencija, kao i član 38 Konvencije o pravima djeteta.

Ovo istraživanje Ombudsmana Republike Azerbejdžan je daleko od sveobuhvatnog. Međutim, ono pokazuje opseg, raznolikost i dosljednost kršenja međunarodnog zakona o ljudskim pravima i međunarodnog humanitarnog prava od strane Jermenije.

Na kraju izvještaja se navodi da Jermenija snosi odgovornost za ratne zločine koje čini po osnovu odgovornosti države u međunarodnom pravu, što uključuje njene agente i zvaničnike i one koji se smatraju odgovornim na osnovu neposrednih uputstava.