Piše : Hamdija Šarkinović
Kulture manjinskih nacionalnih zajednica u Crnoj Gori nijesu ni proučavane ili je to vršeno površno ili sasvim neznatno.
Tako, naprimjer, jedan od svjetskih velikana epske poezije, Avdo Međedović, autor epa „Ženidba Smailagić Meha“ nam je prezentiran poslije više od pedeset godina i to iz SAD, a to je ep
za koji bi mnoge civilizacije bile zahvalne i ponosne, dok kod nas, pomenuti autor nije još uvršten ni u školske programe.
Takav obrazovni sistem neminovno je stvarao kod svakog pojedinca, pa i danas aktuelnih političara, idealizovanu ideju o „nama“ i diskurs koji iz nje proističe. Za promjenu diskursa neophodna je svijest o postojanju te vrste idealizacije, želja za
otklonom od nje i stalan trud da se svi odnosi (pa i oni između kultura, ma kako se definisali) racionalizuju. Kako se to u praksi ne događa, politička priča o multikulturalizmu je praktično obmana, jer svijest o postojanju te vrste idealizacije ne postoji čak ni kod političara koji su izrazito proevropski orijentisani.
Još je veći problem sa ukupnom populacijom, koja je i dalje izložena ojačavanju tog modela kulture/nacije.
Većina definicija kulture, uključujući onu koja je navedna na početku teksta, bazira se, eksplicitno ili implicitno, na sadrža-
ju, dakle, na onome što se može vidjeti i opisati relativno jednostavno. Sadržaj (tekst) podrazumijeva elemente kulture:
jezik, pismo, religiju, srodničke veze, odijevanje, shvatanje lijepog, idealne obrasce mišljenja i ponašanja, koncept vremena, koncept univerzuma, dakle, sve ono čime se bave tradicionalne nauke o kulturi, prije svega, etnografija i etnologija,odnosno socijalna i kulturna antropologija. Ukoliko bismo usvojili tu vrstu definicije, multikulturalnost bi zaista mogao da bude odnos između niza „nacionalnih“ kultura, koje definiše
prije svega jezik, u slučaju ex-jugoslovenskog prostora, i religija. Tu se, myeđutim, već na samom početku pojavljuje problem: unutar tzv. „srpske“ kulture, definisane jezikom i religijom, postoji niz kulturnih modela koji se, objektivno, razlikuju po drugim elementima sadržaja – socijalnoj organizaciji, koja može biti teritorijalna ili rodovska, u tradicijskim, i/ili otvorena, u novijim, gradskim modelima, idealnim obrascima ponašanja i viđenja svijeta, načinu privređivanja, elementima
materijalne kulture – stanovanju, kuhinji, odijevanju…
Istovremeno, postoji veliki broj realnih pripadnika nacije koji nijesu religiozno opredijeljeni ili ne prihvataju identifikaciju na osnovu religijskog opredjeljenja, pa oni ostaju van tako definisane „nacionalne“ kulture.
S druge strane, jezik je, i pored političkih nastojanja da se izdvoji kao poseban, zajednički za Crnogorce, Srbe, Hrvate,
Bošnjake, koji je jedan od osnovnih atributa nacionalne odrednice, odnosno identiteta, pa ne može da ima distinktivnu funkciju u odnosu na druge nacionalne zajednice/kulture. Dakle, definisanje kulture samo sadržajem, postavlja pitanje izbora elemenata sadržaja koji služe kao identifikatori, ali i pitanje šta sa onim realnim pripadnicima kulturnog modela koji ne prihvataju
te indikatore kao mjerilo sopstvene nacionalne/kulturne identifikacije. Istovremeno, u multinacionalnim sredinama, kakva je Crna Gora, ali i čitava jugoistočna Evropa, isti realni elementi sadržaja kulture javljaju se kod pripadnika više ili čak svih nacionalnih zajednica sa jednog područja.
U svim društvima u tranziciji problem demokratizacije se primarno pojavljuje kao pitanje zaštite manjinskih prava, kaže akademik Šerbo Rastoder, i nastavlja: „Ona društva koja su uspjela
da uspostave demokratsku vlast na osnovu refleksije izbora uspješno su ušla u prvu fazu tranzicije. Ona koja su umjesto izbora izabrala silu, ušla su u zonu permanentne destrukcije i njih tek očekuje proces izgradnje demokratske infrastrukture. U tom kontekstu Crna Gora je, s jedne strane, još na početku legitimisanja državnog okvira i u procesu izbora sopstvene identifikacije kao nacionalne države i političke zajednice i sa tog stanovišta čini
ambijentalni okvir relativno (ne)povoljan za dalji proces unutrašnje demokratizacije međunacionalnih odnosa“.
3 Naravno, polazna tačka je prihvatanje Evropske konvencije iz 1954. godine, ka
čemu Crna Gora stremi, pa u tom smislu Evropska deklaracija o kulturnim ciljevima iz Berlina 1984. godine, koja je prihvatila ideju da raznolikost baštine predstavlja kulturno bogatsvo koje
čini osnovu napretka ka evropskom jedinstvu, kao i Završna deklaracija sa Prvog samita šefova i vlada Savjeta Evrope iz Beča 1993.godine, kojom je uspostavljeno da će evropska kulturna
saradnja imati sve značajniju ulogu u pomaganju i održavanju demokratije i stabilnosti kroz isticanje pozitivnog stava prema kulturnim razlikama, sve više predstavljaju evropski kontekst razumijevanja multikulturalnosti u Crnoj Gori.
