(Dr Abaz A. Dizdarević: „Dirigovana stvarnost – tragovi ljudskog opstanka“. JU Ratkovićeve večeri poezije, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Bijelo Polje, Podgorica, 2021)
Piše: prof. dr Draško Došljak
Nova knjiga dr Abaza A. Dizdarevića (Bijelo Polje, 1978.) pod naslovom „Dirigovana stvarnost – tragovi ljudskog opstanka“ rezultat je njegovog istraživanja nastalog tokom izrade doktorske disertacije pod istim naslovom.
Knjigu sačinjavaju dvije dominantne cjeline: Teorijske postavke istraživanja kroz mapiranje migratornih procesa u savremenim umjetničkim praksama i Eksperimentalni dio.
Umjetnička praksa mgracije (migratio, migrare = kretanje, lutanje, selidba) razumije kao „višedimenzionalni prostor“. One su postale suština novih kulturnih produkcija i „nova forma komunikacije u procesu stvaranja otvorenog umjetničkog djela“. Ove primjere pronalazimo kod značajnog dijela umjetnika i teoretičara.
U Uvodu ove knjige, autor ističe da kroz istoriju umjetnosti nailazimo na „djela koja se po određenoj analogiji mogu dovesti u vezu sa migracijama koje objašnjava savremena sociologija. Ta analogija se uglavnom odnosi na opise istorijskih događaja, odnosno paradigmi koje su upečatljivo registrovane i kroz umjetničke predstavljene javnosti odgovarajućeg vremenskog perioda“.
U teorijskim postavkama istraživanja kroz mapiranje migratornih procesa u savremenim umjetničkim praksama, Dizdarević ističe da se mapiranje umjetnika i umjetničkih djela u kontekstu migracija ispostavlja kao prirodan propratni proces pored socioloških interpretacija koje prate ovaj fenomen. Autor zaključuje da je svaki manji ili veći proces migracija bio praćen umjetničkim intervencijama. Cilj Dizdarevićevog istraživanja je mapiranje temporalnih tačaka na kojima „se susrijeću migratorni procesi i individualne umjetničke reakcije proistekle iz ovakvih procesa“.
Abaz Dizdarević u ovoj knjizi navodi više primjera prožimanja kultura na umjetnost. Ističe i jedan od najupečatljivijih, a to je Miroslavljevo jevanđelje iz 12. vijeka, najznačajniji ćirilični spomenik na južnoslovenskim prostorima. Ovo djelo svjedoči o sjedinjavanju istočnog teksta i u zapadnjačkoj tradiciji iskazanih slikanih elemenata. U Miroslavljevom jevanđelju je dolazilo do „ prožimanja vizantijske i romanske kulture, tako da je dolazilo do specifičnog spajanja Istoka i Zapada. To se odražavalo ne samo na arhitekturu, prilikom gradnje manastira, nego i na druge oblasti, poput književnosti.To je vjerovatno uticalo i na način na koji je Miroslavljevo jevanđelje pisano i oslikavano, jer ono u sebi sadrži veliko bogatstvo slikanog ukrasa“.
U drugom poglavlju ove dragocjene knjige, „Eksperimentalni dio“, dr Abaz Dizdarević piše o uticaju životnih prilika na migracije, migracijama kroz istoriju,praistorijskim kretanjima ljudi, procesu Velike seobe, paralelama istorijskih migracija i savremenih ljudskih kretanja, mapiranju likovnih djela u istorijskim migracijama, oblicima migratornih kreatanja, radnim migracijama i mapiranju u savremenoj umjetnosti, izbjegličkim migracijama, savremenim umjetničkim praksama u migracijama uslovljenim progonom, ekonomskim migracijama, mapiranjima savremenih umjetničkih praksi u etničkim migracijama, a u primjerima migracija u savremenim umjetničkim praksama, on ističe: “U savremenoj umjetničkoj praksi migracije se razumiju kao višedimenzionalni prostor, onaj prostor iza granica u kome se konstantno mapira mnoštvo potencijalnih i budućih značenja. Na taj način su migracije postalei suština novih kulturnih produkcija, nova forma komunikacije u procesu stvaranja otvorenog umjetničkog djela, ali i društva u cjelini“. Dizdarević, kao praktične potvrde, navodi primjere Džona Kejdža, Mišela Fukoa, Bila Viole, i dr.
U odjeljku ove knjige „Lična umjetnička polazišta u migracijama“, dr Dizdarević daje prikaze i analizu svojih radova BS 4821, Drugi prostor, Na putu, Pacman, (dati su i fotografski prilozi) pa veli: „Značaj depopulacije u intelektualnom smislu, ili takozvani fenomen odliva mozgova i uticaj na snaženje novih sredina koje naseljavaju, može se posmatrati u odnosu na istorijsku distancu i stvaranje mogućnosti za kreiranje novih imperijalističkih uređaja“.
I prethodna lična umjetnička istraživanja autora ovdje su našla svoj teorijski prikaz. To su: Umjetnička instalacija „Kako nešto radi?“, „Perite vaša usta barem jednom dnevno“, „Moždani udar“, „Brain Attack“, „Poverty“.
Zaključujući predmetnu temu u ovoj knjizi, dr Abaz Dizdarević ističe: „Da su migracije stanovništva u istoriji uvijek predstavljale veliki humanitarni izazov. Istorijat migracija, kao i sve manifestacije post-migratornih procesa, na početku istraživanja smo dovodili u kontekst univerzalnosti i autentičnosti u umjetničkim pojavnostima. Vizuelni primjeri svjedoče o neminovnosti preplitanja kultura, a prikazali smo ihs funkcijomda budu egzemplari prožimanja civilizacija“.
U knjizi je korištena bogata literatura, domaća i strana, što uz dobru tehniku i metodologiju naučnog rada ovu knjigu svrstavamo u one koje su nezaobilazne za nastavak proučavanja migracija u savremenoj umjetnosti.
